ಮಂದಾರ್ತಿ ಶ್ರೀ ದುರ್ಗಾಪರಮೇಶ್ವರಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕರ್ನಾಟಕದ ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಬ್ರಹ್ಮಾವರ ತಾಲ್ಲೂಕಿನಲ್ಲಿ, ಉಡುಪಿಯಿಂದ 25 ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಪುರಾತನ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಯಾತ್ರಾಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು “ಶ್ರೀ ದುರ್ಗಾಪರಮೇಶ್ವರಿ” ದೇವಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದೆ. ಮಂದಾರ್ತಿಯು “ಮಂದ-ಆರತಿ” ಎಂಬ ಪದದಿಂದ ಬಂದಿದೆ, ಅರ್ಥಾತ್ ಪವಿತ್ರ ಬೆಳಕು. ಈ ಸ್ಥಳವು ದಂತಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿದ್ದು, ನಾಗಲೋಕದ ಐದು ನಾಗಕನ್ಯೆಯರು (ದೇವರತಿ, ನಾಗರತಿ, ಚಾರುರತಿ, ಮಂದಾರ್ತಿ ಮತ್ತು ನೀಲರತಿ) ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಸ್ವಾಮಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗುವ ಬಯಕೆಯಿಂದ ಕೈಲಾಸಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ನಂದಿಯಿಂದ ಶಾಪಿತರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಭೂಮಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ಪರ್ವತ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸರ್ಪರೂಪದಲ್ಲಿ ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
ಅವರ ಶಾಪವನ್ನು ರಾಜಮನೆತನದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬನು ತೆಗೆದುಹಾಕುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ಮಹರ್ಷಿಗಳ ಆಶೀರ್ವಾದದಂತೆ ಆವಂತಿಯ ರಾಜ ದೇವವರ್ಮನು ಈ ಐದು ಹಾವುಗಳನ್ನು ಕಾಡಿನ ಬೆಂಕಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ಹಾವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ “ಮಂದಾರ್ತಿ” ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಹಾವು ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಳವನ್ನು ತಲುಪುತ್ತದೆ, ಅದನ್ನು “ಮಂದಾರ್ತಿ” ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ದೇವಾಲಯದ ಸ್ಥಾಪನೆ: ಈ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ದೇವವರ್ಮನು ತನ್ನ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಸ್ವಾಮಿಯ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಿಂದ ವಾರಾಹಿ ನದಿಯಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಶ್ರೀ ದುರ್ಗಾಪರಮೇಶ್ವರಿ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇದರಿಂದ ಮಂದಾರ್ತಿ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಪುಣ್ಯಕ್ಷೇತ್ರವಾಗಿ ರೂಪಾಂತರಗೊಂಡಿತು.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮಹತ್ವ: ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ವನದುರ್ಗಾ ದೇವಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಸ್ಥಳವಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು, ಆದರೆ 18ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವನದುರ್ಗೆಯ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಸ್ವಭಾವದಿಂದಾಗಿ ಹೊಸ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ದುರ್ಗಾಪರಮೇಶ್ವರಿ ದೇವಿಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಭಕ್ತರಿಗೆ ಅವರ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ಇಷ್ಟಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.
ಉತ್ಸವಗಳು:
ನವದುರ್ಗಾ ಪೂಜೆ: ನವರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಒಂಬತ್ತು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಚಂಡಿಹೋಮನೊಂದಿಗೆ ನವದುರ್ಗಾ ದೇವಿಯ ಪೂಜೆಯನ್ನು ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ವಾರ್ಷಿಕ ಜಾತ್ರೆ: ಕುಂಭ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ವಾರ್ಷಿಕ ಜಾತ್ರೆ ಪ್ರಮುಖ ಹಬ್ಬವಾಗಿದ್ದು ಸಾವಿರಾರು ಭಕ್ತರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತದೆ.
ಕೆಂಡ ಸೇವೆ: ವಿವಾಹಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ತಮ್ಮ ಗಂಡನ ದೀರ್ಘಾಯುಷ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಕೆಂಡ ಸೇವೆ (ಬೆಂಕಿಯ ಮೇಲೆ ನಡೆಯುವ ಸೇವೆ) ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಪ್ರತಿ ಶುಕ್ರವಾರ: ವೀರಭದ್ರ ಮತ್ತು ಕಲ್ಕುಡನ ದರ್ಶನವು ಭಕ್ತರಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಆಕರ್ಷಣೆ ಹೊಂದಿದೆ.
ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು: ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಯಕ್ಷಗಾನದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನ ಮೇಳಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ “ದೇವಿ ಮಹಾತ್ಮೆ” ಮತ್ತು “ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಹಾತ್ಮೆ” ಎಂಬ ಎರಡು ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗುತ್ತವೆ, ಇದು ಮಂದಾರ್ತಿಯ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸುತ್ತದೆ.
ತಲುಪುವ ಮಾರ್ಗಗಳು:
ವಿಮಾನದ ಮೂಲಕ: ಸಮೀಪದಲ್ಲಿರುವ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣ ಮಂಗಳೂರು (70 ಕಿಮೀ).
ರೈಲಿನ ಮೂಲಕ: ಉಡುಪಿಯ ರೈಲು ನಿಲ್ದಾಣ ಬಳಕೆ ಮಾಡಬಹುದು.
ರಸ್ತೆಯ ಮೂಲಕ: ಉಡುಪಿಯಿಂದ 25 ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ; ಬಸ್ ಅಥವಾ ಖಾಸಗಿ ವಾಹನಗಳಿಂದ ತಲುಪಬಹುದು.
ವಸತಿ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು: ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯದಿಂದ 50 ಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ದುರ್ಗಾಪರಮೇಶ್ವರಿ ವಸತಿಗೃಹ ಇದೆ, ಇದು 21 ಸಾಮಾನ್ಯ ಕೊಠಡಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಶುದ್ಧ ಕುಡಿಯುವ ನೀರು ಹಾಗೂ ಶೌಚಾಲಯ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.